Είμαι δημοσιογράφος και αρθρογραφώ σε εφημερίδα/κάνω ρεπορτάζ για τηλεοπτικό κανάλι/γράφω στήλη σε περιοδικό. Τα άρθρα/ρεπορτάζ/στήλες μου είναι δική μου ιδιοκτησία ή του εκδότη/παραγωγού; Μπορώ να τα δώσω και σε άλλο εργοδότη; Ο εργοδότης μου μπορεί να τα ξαναχρησιμοποιήσει χωρίς να με ρωτήσει;

Απάντηση:

Καταρχάς δικαιώματα του δημιουργού στο πλαίσιο μισθωτής εργασίας υφίστανται ακόμη και όταν δεν έχει υπογραφεί σύμβαση εργασίας με τον εργοδότη ή όταν αυτή που έχει υπογραφεί δεν προβλέπει τίποτε συγκεκριμένο για τα δικαιώματα του δημιουργού-υπαλλήλου. Με άλλα λόγια πνευματικά δικαιώματα του δημοσιογράφου (και γενικότερα του μισθωτού) υπάρχουν και στις de facto εργασιακές σχέσεις.

Όμως ο νόμος εξαιρεί από την προστασία του τις ειδήσεις και τα απλά γεγονότα ή στοιχεία. Δηλαδή δεν μπορεί κανείς να διεκδικήσει πνευματική ιδιοκτησία σε μια είδηση ή ένα γεγονός, επειδή το παρουσίασε πρώτος, αφού από τα γεγονότα και τις ειδήσεις λείπει το στοιχείο της πρωτοτυπίας και της προσωπικής συμβολής. Όμως τα άρθρα ή τα ρεπορτάζ, ακόμη και οι συνεντεύξεις, είναι πράγματι πνευματικά έργα των δημιουργών τους, καθώς για την ολοκλήρωσή τους καταβάλλεται προσωπική προσπάθεια και εργασία, και αποτελούν πρωτότυπα δικά τους έργα. Πρακτικά αυτό σημαίνει, ότι απαγορεύεται η αυτούσια αντιγραφή των δημοσιευμένων άρθρων, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος άλλος δημοσιογράφος δεν μπορεί να «τσιμπήσει» την είδηση και να τη γράψει αλλού με άλλο τρόπο...

Ο νόμος προβλέπει για την πνευματική εργασία του μισθωτού ότι από το περιουσιακό δικαίωμα (δικαίωμα εκμετάλλευσης) του στο έργο του μεταβιβάζονται αυτοδικαίως στον εργοδότη εκείνα τα μέρη που είναι απαραίτητο να μεταβιβαστούν για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης. Έτσι στην περίπτωση του δημοσιογράφου που αρθρογραφεί, το δικαίωμα δημοσίευσης, αναπαραγωγής και κυκλοφορίας του άρθρου εννοείται ότι μεταβιβάζεται στον εκδότη, χωρίς ιδιαίτερη συμφωνία, αφού αυτό είναι προϋπόθεση για την εκτέλεση της εργασίας. Όμως είναι δικαίωμα του δημοσιογράφου να διεκδικεί την αναγραφή του ονόματός του στο άρθρο ή την παράλειψή του, αν ο εκδότης μετέτρεψε το άρθρο έτσι που ο συγγραφέας του να μη συμφωνεί πλέον με το κείμενο.

Ο εκδότης έχει δικαίωμα να χρησιμοποιεί το άρθρο του δημοσιογράφου του νόμιμα για όσο καιρό θέλει, εφόσον, όταν ο δημοσιογράφος του το παρείχε, πληρωνόταν από αυτόν, άρα έχει πληρωθεί για την εργασία του. Όμως ο δημοσιογράφος έχει δικαίωμα σε επιπλέον αμοιβή, αν το έργο του επαναδημοσιευθεί σε χρόνο που πια αυτός δεν αμοίβεται από τον ίδιο εκδότη, καθώς πρόκειται για συνέχιση της εκμετάλλευσης της εργασίας του μισθωτού, σε χρόνο που αυτός δεν μπορεί να καρπωθεί οφέλη από αυτήν. Η δε έκταση της μεταβίβασης των δικαιωμάτων του δημοσιογράφου προς τον εκδότη δεν αφορά παρά μόνο την επιχείρηση στην οποία αυτός εργάζεται, και επουδενί δεν περιλαμβάνονται και άλλες εφημερίδες/περιοδικά/κανάλια που τυχόν διαθέτει ο ίδιος εκδότης.

Και με το διαδίκτυο τι γίνεται; Ούτε ο δημοσιογράφος ούτε και ο εκδότης μπορούν αυθαίρετα να επεκτείνουν την υπάρχουσα μεταβίβαση δικαιωμάτων στο διαδίκτυο. Ο δημοσιογράφος δεν μπορεί να δημοσιεύσει αλλού τα κείμενα ή τα ρεπορτάζ του καθώς αυτό αντίκειται στο καθήκον μη ανταγωνισμού και πίστης προς τον εργοδότη του. Όσο για το δικαίωμα του εκδότη να δημοσιεύσει τα κείμενα των δημοσιογράφων στο διαδίκτυο, οι απόψεις διίστανται: η γαλλική νομολογία απαγόρευσε στις γαλλικές εφημερίδες να δημοσιεύουν τα άρθρα τους στο διαδίκτυο, όσο δεν συμφωνούσαν σε αυτό οι υπογράφοντες δημοσιογράφοι. Η γερμανική θεωρία όμως υποστηρίζει ότι ο εργοδότης έχει δικαίωμα στην εκμετάλλευση του προϊόντος εργασίας του μισθωτού και με νέους τρόπους εφόσον αυτοί προέκυψαν κατά τη διάρκεια της εργασιακής σχέσης, όμως ο μισθωτός δικαιούται αναπροσαρμογή του μισθού του, καθώς αυτός είχε καθορισθεί με βάση τους τρόπους που ήταν γνωστοί κατά την υπογραφή της συμφωνίας.

Δημοσιεύθηκε στην στήλη "Nομική Στήριξη στην Ψηφιακή Εποχή" του περιοδικού Financial RAM